Położenie względem otoczenia

Sokołów Podlaski, pl. ks. Stanisława Brzóski. Pomnik znajduje się w centrum miasta u zbiegu ulic Długiej i Wilczyńskiego w miejscu dawnego rynku, w miejscu egzekucji ostatnich powstańców styczniowych.

Tekst inskrypcji

Na cokole: „Powstańcom 1863 r. księdzu St. Brzózce Fr. Wilczyńskiemu straconym w tym miejscy dnia 23 maja 1863 roku przez moskali i poległym na Podlasiu rodacy 1924”.

Tablica z 1954: „Wieczna chwała bohaterskim bojownikom powstania 1863 roku księdzu Stanisławowi Brzózce i kowalowi Franciszkowi Wilczyńskiemu straconym w tym miejscu przez carskich siepaczy 23 maja 1865 roku. Wmurowano w 90 rocznicę Powstania Styczniowego i w 10 rocznicę stworzenia Ludowego Wojska Polskiego”.

Tablica z 1985: „W sto dwudziestą rocznicę śmierci bohaterów powstania styczniowego gen. Ks. Stanisława Brzóski i Franciszka Wilczyńskiego, Zniszczony ich pomnik przez hitlerowców przywrócili do  dawnej świetności Podlasiacy. Maj 1985 rok”.

Tablica 2010: „Pamiątka odznaczenia pośmiertnie ks. Stanisława Brzóski orderem Orła Białego przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego dnia 29 maja 2009. W drugą rocznicę pobytu w Sokołowie Podlaskim prezydenta Lecha Kaczyńskiego wdzięczni Sokołowianie”.

Ogólny opis

Pomnik, ok 10 m. wysokości, wykonany z granitu, spiżu i brązu. Cokół stożkowy osadzony na szerokiej trzystopniowej podstawie. Na cokole ornamenty z brązu. Na stopniach cokołu umieszczono wieniec o wymiarach 250x160 cm, Wśród liści laurowych wieńca umieszczono insygnia symbolizujące pracę duszpasterską i kowalstwo. Na cokole, w połowie wysokości wizerunek orła. Między brązowymi ornamentami wyryta inskrypcja.

Stan zachowania

Zrekonstruowany

Okoliczności odsłonięcia pomnika

W 1919 r. bp Henryk Przeździecki, ordynariusz podlaski, podczas wizytacji sokołowskiej parafii, wystąpił z inicjatywą budowy męczennikom pomnika.  W 1922 r. miejscowe Koło Starszych Harcerzy zwróciło się do Rady Miejskiej miasta Sokołowa z prośbą o wyznaczenie placu na miejscu stracenia pod pomnik. Rada Miejska pomysł zaakceptowała i powołała Komitet Budowy Pomnika. Projekt wykonał artysta rzeźbiarz Aleksander Veith. W 1924 r. rozpoczęły się prace przy budowie. Potężne głazy kamienne ze spiżu i granitu na obelisk zostały zakupione od rolników ze-wsi Toczyski (na część stożkową pomnika) i Jabłonna (na podstawę kolumny). Uroczyste odsłonięcie nastąpiło 23.05.1925 r. Mszę świętą odprawiał bp H. Przeździecki. W uroczystościach udział kompania honorowa Wojska Polskiego,  a także  12 uczestników powstania, a wśród nich towarzysze Brzóski.

Późniejsza historia

W 1940 r., Niemcy odarli pomnik z najcenniejszych elementów, wykonanych z brązu: orła i wieńca. Wywieźli je z Sokołowa Podlaskiego i przetopili na amunicję i broń. W latach 1953–1954 ufundowano nową tablicę z brązu, jej treść nawiązywała do 90. rocznicy powstania styczniowego i 10. rocznicy powstania Ludowego Wojska Polskiego. W latach 80. XX w.  podjęto inicjatywę przywrócenia pomnikowi dawnej świetności. Powołano Komitet Rewaloryzacji Pomnika ks. Stanisława Brzóski. Przewodniczącym został Roman Przesmycki. 23–28.05.1983 r. zorganizowano sesję Sokołów w okresie Powstania Styczniowego, na której zaapelowano o fundusze na rewaloryzację pomnika. Jesienią 1983 gotowy był gipsowy odlew rzeźby orła, wykonany przez artystę rzeźbiarza Ryszarda Kozłowskiego z Warszawy. Odlew wykonała Spółdzielnia Pracy Przemysłu Artystycznego Brąz Dekoracyjny w Warszawie. W połowie maja 1984 r. orła przytwierdzono do pomnika, a 23 maja 1984 dokonano uroczystego odsłonięcia Wieniec laurowy oraz pamiątkową tablicę dodano rok później. 29.05.2008 Prezydent RP Lech Kaczyński przybył do Sokołowa, aby pośmiertnie odznaczyć ks. Stanisława Brzóskę Orderem Orła Białego. Na pamiątkę tego wydarzenia 29.05.2010 r. z inicjatywy władz Miasta u stóp pomnika dodano tablicę z opisem wydarzenia. Obecnie tablica ta znajduje się w sąsiedztwie tablicy z l. 1953/54 i tablicy z 1985 informującej o odbudowie pomnika.

Współczesne znaczenie

Pomnik odgrywa przede wszystkim rolę lokalną. Jest ważny element budującym tożsamość mieszkańców Sokołowa Podlaskiego, W rocznice wybuchu powstania oraz stracenia powstańców organizowane są lokalne uroczystości.  Usytuowany w centrum miasta pomnik jest częstym miejscem spotkań mieszkańców, obecny w przewodnikach.

Publikacje, źródła, linki

http://www.fotografika-kurc.prosta.pl/sokolow/z_tamtych_lat/zdjecia_sokolowa_044.html

http://turystyka.sokolowpodl.pl/pomnik-ku-czci-ks-stanislawa-brzoski-i-franciszka-wilczynskiego/