Położenie względem otoczenia

Pomnik stoi na placu przy ul. Piotra Ściegiennego (dawniej Al. 3 Maja) w pobliżu Wojewódzkiego Domu Kultury.

Tekst inskrypcji

Napis na cokole: "Legionom - Naród". Napis na tablicy (południowa ściana cokołu): "Pomnik Czynu Legionowego upamiętniający walki żołnierza polskiego w latach 1914-1920, zapoczątkowane wkroczeniem do Kielc Strzelców J. Piłsudskiego 12 sierpnia 1914. Pomnik dłuta prof. Jana Raszki odsłonięty 2 października 1938 zniszczony we wrześniu 1939 /rzeźba/ i w 1950 /cokół. Rzeźba odtworzona przez art. rzeźbiarza Stefana Maja. Odbudowany monument pobłogosławiony przez Papieża Jana Pawła II - 3 czerwca 1991. Odsłonięty i poświęcony 11 sierpnia 1991. Społeczny Komitet Odbudowy Pomnika w Kielcach". Napis na tablicy przymocowanej na kamieniu stojącym nieopodal pomnika: "1914-1984 / W tym miejscu stał zniszczony w czasie okupacji Pomnik Czynu Legionowego proj. J. Raszki upamiętniający wkroczenie "Strzelców" do Kielc 12.VIII.1914 r.".

Ogólny opis

Pomnik z 1938 r. wykonany był z kamienia i obłożony granitową wykładziną z Janowej Doliny, a rzeźba - z patynowanego gipsu. Miał wysokość ok. 8 m. Obecny wykonany jest z głazu narzutowego obłożonego płytami z granitu szwedzkiego, w kolorystyce zbliżonej do oryginalnej. Cokół ma wysokość 5,5 m. Rzeźba odlana z brązu o wysokości 2,8 m przedstawia czterech legionistów w marszu, lekko pochylonych do przodu, w umundurowaniu I Brygady Legionów, z bronią w ręku, symbolizujących Królestwo Polskie, Małopolskę, Śląsk i Wielkopolskę.

Stan zachowania

Zrekonstruowany

Okoliczności odsłonięcia pomnika

I wojna światowa otworzyła przed Polską szansę na odzyskanie niepodległości. 12 sierpnia 1914 r. do Kielc wkroczyła Pierwsza Kompania Kadrowa, pododdział stworzony przez Józefa Piłsudskiego  celem wywołania w zaborze rosyjskim powstania zbrojnego. Formacja była zalążkiem Legionów Polskich, a te - polskiej armii. Idea upamiętnienia obecność Legionistów w Kielcach budową pomnika zrodziła się w miejscowych kręgach legionowych na początku lat 20. XX w. Na lokalizację wybrano miejsce, w którym strzelcy wkroczyli do miasta. W 1928 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych wyraziło zgodę na wzniesienie pomnika, pierwszy przedstawiony projekt uznało jednak za zbyt skromny. Zabiegi o budowę pomnika wznowiono po śmierci Józefa Piłsudskiego w 1935 r. W XII 1937 r. powstał Komitet Budowy Pomnika Legionów w Kielcach złożony ze znaczących obywateli miasta i regionu, wywodzących się ze sfer urzędniczych, wojskowych, przemysłowych, ziemiańskich i duchowieństwa. Członkami honorowymi zostali przedstawiciele najwyższych władz państwa cywilnych i wojskowych, weterani, a patronowały mu najwyższe władze RP i żona Piłsudskiego - Aleksandra. Autorem pomnika był były legionista, artysta rzeźbiarz Jan Raszka (1871-1945), który model z gipsu wykonał jeszcze w 1917 r. W uroczystościach odsłonięcia pomnika, jakie odbyły się 2 X 1938 r. w oprawie ceremoniału wojskowego oraz mszy św., udział wzięli przedstawiciele władz i wojska, harcerze, młodzież szkolna, przedstawiciele organizacji byłych wojskowych, organizacji społecznych oraz tłumy mieszkańców. Były one transmitowane przez wszystkie rozgłośnie krajowe Polskiego Radia. W tym samym dniu otworzono w Kielcach Sanktuarium Jozefa Piłsudskiego. Pomnik wg tego samego projektu stanął w 1918 r. w Krakowie.

Późniejsza historia

W czasie II wojny światowej Niemcy po wkroczeniu do Kielc zniszczyli rzeźbę. W okresie PRL pamięć o Legionach była zwalczana przez władze komunistyczne. W 1950 r. nakazano zlikwidować postument. Na fundamencie przez pewien czas stała drewniana makieta powstającego w Warszawie Pałacu Kultury i Nauki - wybudowanego w I połowie lat 50-tych drapacza chmur - "daru narodu radzieckiego dla narodu polskiego". Skwer, na którym dawniej stał pomnik, pozostawał zaniedbany. Na początku lat 80. XX w. zrodziła się idea odbudowy pomnika. Z inicjatywy Regionu Świętokrzyskiego NSZZ „Solidarność” rozpoczęto zbiórkę pieniędzy na ten cel, a w miejscu pomnika 11 sierpnia 1981 r. postawiono jego makietę i płytę z tabliczką informacyjną o jego zniszczeniu. W 1988 r. uchwałą władz terenowych powołano społeczny komitet odbudowy pomnika. Przy odbudowie zaangażowało się bezinteresownie bardzo wiele osób z różnych środowisk, a także instytucji, co jest świadectwem wagi, jaką przykładano do jego odbudowy. Została ona sfinansowana głównie ze składek społecznych. Starano się, by rekonstrukcja była wierna pierwowzorowi. Rzeźbę odtworzył kielecki artysta rzeźbiarz Stefan Maj wg jedynego zachowanego odlewu brązowego, wypożyczonego z wrocławskiego muzeum. Pomnik, który jest niemal wierną kopią przedwojennego (niewielka zmiana wielkości figur, napis na froncie cokołu) stanął półtora metra od położenia pierwotnego. Uroczyste odsłonięcie nastąpiło 11 sierpnia 1991 r. w wigilię 77. rocznicy wkroczenia strzelców do Kielc. Wcześniej monument został pobłogosławiony przez Jana Pawła II. W 2004 r. został przeniesiony o kilkanaście metrów na południowy zachód w związku z przebudową pobliskich arterii, która uniemożliwiałaby organizowanie pod pomnikiem uroczystości. W 2004 r. obok pomnika posadzono symboliczny Dąb Niepodległości, jeden z ośmiu, posadzonych na szlaku bojowym upamiętnionej na pomniku formacji. 

Współczesne znaczenie

Pomnik nazywany "Czwórką Legionową" odgrywa istotną rolę jako miejsce lokalnych uroczystości patriotycznych, organizowanych z okazji różnego rodzaju rocznic historycznych, związanych nie tylko z tematyką pomnika, w tym rocznic wkroczenia strzelców Piłsudskiego do Kielc 12 sierpnia. Wtedy to pod pomnikiem odbywają się główne uroczystości z udziałem najwyższych władz państwowych, wojskowych i samorządowych, które są jednym z punktów na trasie corocznego Marszu Szlakiem I Kompanii Kadrowej. Idea marszu zrodziła się w okresie międzywojennym. Było to największe tego typu przedsięwzięcie w Polsce i miało charakter zawodów sportowo-obronnych. Marsz w 1939 r. z udziałem ponad 100 tys. osób był ostatnią wielką manifestacją patriotyczną przed wybuchem wojny. Do idei Marszu powrócono w 1981 r. Do upadku komunizmu w Polsce był on formą demonstracji patriotycznej i antykomunistycznej, a jego uczestnicy byli represjonowani. Od 1989 r. marsz powrócił do formuły przedwojennej. Marsz trwa od 6 do 12 sierpnia. Rozpoczyna się na krakowskich Oleandrach, a kończy w Kielcach. Bierze w nim udział kilkaset osób z różnych środowisk, w tym żołnierze (także oficerowie 1 Korpusu Niemiecko-Holenderskiego z Munster), harcerze i młodzież szkolna (także z Wileńszczyzny i Podola). Marsz ma charakter zawodów sportowo-paramilitarnych. Towarzyszą mu konkursy wiedzy historycznej. Pomnik jest wymieniany wśród turystycznych atrakcji Kielc. Rzeźba Czwórki Legionowej jest także częścią pomnika Józefa Piłsudskiego, odsłoniętego 10 XI 2008 w Krakowie (50°03′35,79″N 19°55′39,50″E), którego autorowi sugerowano splagiatowanie projektu Jana Raszki.

Publikacje, źródła, linki

http://www.um.kielce.pl/pomitab/obiekty/pomnik_czynu;

http://pik.kielce.pl/atrakcje-turystyczne/miejsca-pamieci/6509-kielce-plac-marszalka-jozefa-pilsudskiego-pomnik-czynu-legionowego.html;

http://www.przygoda.kielce.pttk.pl/galerie/item/176-relacja-z-wycieczki-ktp-przy;

https://www.jpilsudski.org/marsze?start=18;

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Czynu_Legionowego_w_Kielcach

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Józefa_Piłsudskiego_w_Krakowie

https://pl.wikipedia.org/wiki/Marsz_Szlakiem_I_Kompanii_Kadrowej