Położenie względem otoczenia

Pomnik stoi przy ulicy, na skraju Parku Powstańców Śląskich.

Tekst inskrypcji

Na pomniku (dokładniej na brzegu skarpy, pod skrzydłami) umieszczono nazwy miejsc bitew stoczonych w czasie powstań: Dębińsko Stare, Port Koźle, Halemba, Mysłowice, Dziergowice, Bierawa, Lichenia, Zdzieszowice, Zębowice,  Paprocany,  Bogucice,  Siemianowice, Ruda Śląska, Wodzisław, Góra Świętej Anny, Bieruń Stary, Racibórz, Kędzierzyn, Kalinów, Chałupki, Chorzów, Łabędy. Na murku, będącym elementem pomnika, znalazła się też dedykacja: Warszawa Powstańcom Śląskim. Na każdym skrzydle znajduje się data kolejnego powstania: 1919, 1920, 1921.

Ogólny opis

Pomnik składa się z trzech orlich skrzydeł o wys. 10-13,5 m. wykonanych z brązu, symbolizują one trzy powstania śląskie. Znajdują się na sztucznie usypanej skarpie, na szerokim placu wyłożonym kostką brukową.

Stan zachowania

Dobry

Okoliczności odsłonięcia pomnika

Powstania śląskie (1919-1921) wymierzone były przeciw Niemcom, a ich celem było przyłączenie Górnego Śląska do odradzającej się Polski. Odsłonięcie pomnika wpisywało się w obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego. Jego powstanie w dużej mierze jest efektem zabiegów ówczesnego wojewody katowickiego Jerzego Ziętka (w pobliskum parku znajduje się jego pomnik). Ostatecznie pomnik został sfinansowany przez mieszkańców stolicy jako dar Warszawy dla Górnego Śląska. Autorem zwycięskiego projektu był rzeźbiarz Gustaw Zemła i architekt Wojciech Zabłocki. Monument został odsłonięty 1 IX 1967 r. Na uroczystości przybyło ok. 150 tys. ludzi, w tym powstańcy i ich rodziny. Przemówienia wygłosili minister obrony narodowej marsz. Marian Spychalski oraz wojewoda Jerzy Ziętek, oprócz nich w uroczystościach brali udział m.in. minister obrony narodowej gen. Mieczysław Moczar i I sekretarz KW w Katowicach Edward Gierek.

Późniejsza historia

Główną rolą pomnika było przypomnienie wydarzeń świadczących o przywiązaniu do polskości Górnego Śląska i jego mieszkańców. Temu służyły m.in. uroczyście obchodzone kolejne rocznice powstań. Kultywowanie pamięci o powstaniach śląskich miało potwierdzać, że Ślązacy czuli się Polakami i byli en masse orędownikami przyłączenia Górnego Śląska do Polski. Wpisywało się to również ówczesną politykę historyczną, której celem było podkreślenie polskiego charakteru ziem przyłączonych do Polski wcześniej należących do Niemiec. Monument był także jednym z wielu odsłoniętych wówczas pomników podkreślających historię zmagań polsko-niemieckich i zwycięstwo nad „germańskim imperializmem” sięgając po określenie użyte przez Spychalskiego w czasie uroczystości odsłonięcia pomnika.

Współczesne znaczenie

Pod pomnikiem odbywają się uroczystości związane z rocznicami wybuchu powstań śląskich oraz Dniem Wojska Polskiego. Obok mieszkańców uczestniczą w nich harcerze, żołnierze oraz przedstawiciele lokalnych władz. Obchody służą przypomnieniu walk toczonych o Górny Śląsk, podkreślają również, że jego mieszkańcy czuli się Polakami i walczyli o przynależność tego regionu do Polski. Podczas obchodów 90. rocznicy III powstania śląskiego (2011 r.) doszło do incydentu z udziałem autonomistów śląskich, którzy złożyli wieniec poświęcony wszystkim poległym w walkach o przynależność państwową Górnego Śląska, niezależnie czy walczyli po stronie polskiej czy niemieckiej. Wywołało to falę oburzenia, a wieniec został zniszczony. Ten prowokacyjny gest miał zapewne zwrócić uwagę, że nie wszyscy Ślązacy walczyli wówczas o przynależność tego regionu do Polski.

Publikacje, źródła, linki

https://dziennikzachodni.pl/znacie-historie-pomnika-powstancow-slaskich-w-katowicach/ar/397487

Trybuna Robotnicza, IX 1967 https://sbc.org.pl/dlibra/publication/116396/edition/109461/content?ref=desc

https://dzieje.pl/aktualnosci/katowice-uczczono-99-rocznice-wybuchu-i-powstania-slaskiego

https://polskatimes.pl/od-rewolucji-spolecznej-do-walki-wyzwolenczej-pamiec-powstan-slaskich-w-dobie-prlu/ar/9951600