Pomnik Poległych Stoczniowców 1970 r. (Pomnik Trzech Krzyży)
Rok odsłonięcia
1980
Osoba/osoby/wydarzenie, którym poświęcony jest pomnik
Pomnik upamiętnia stoczniowców poległych podczas protestów w XII 1970 roku. W szerszym rozumieniu jest symbolem sprzeciwu wobec totalitarnym ograniczeniom oraz walki o demokratyzację kraju.
Położenie
Gdańsk, pl. Solidarności
Położenie względem otoczenia
Gdańsk, pl. Solidarności, w pobliżu Bramy nr 2 Stoczni Gdańskiej, niedaleko miejsca, gdzie padli pierwsi zabici.
Tekst inskrypcji
Fragment wiersza Czesława Miłosza: „KTÓRY SKRZYWDZIŁEŚ CZŁOWIEKA PROSTEGO, ŚMIECHEM NAD KRZYWDĄ JEGO WYBUCHAJĄC, NIE BĄDŹ BEZPIECZNY, POETA PAMIĘTA. MOŻESZ GO ZABIĆ, NARODZI SIĘ NOWY. SPISANE BĘDĄ CZYNY I ROZMOWY”.
Werset 11 z Psalmu 29 „PAN DA SIŁĘ SWEMU LUDOWI, PAN DA SWEMU LUDOWI BŁOGOSŁAWIEŃSTWO POKOJU”.
Tablice z nazwiskami zabitych w 1970
Ogólny opis
Pomnik tworzą trzy krzyże o wysokości 42 metrów, każdy o wadze 36 ton. Na każdym zawieszona jest kotwica, ważąca około 2 ton. Krzyże wykonano z płyt ze stali chromoniklowej, kwasoodpornej, kotwice z płyt mosiężnych, a płaskorzeźby z brązu. Krzyże ustawione są na planie trójkąta, o nieregularnych, spękanych kształtach. Upamiętniają trzech pierwszych zabitych stoczniowców. Dolne partie pomnika zdobią płaskorzeźby ze stali nierdzewnej przedstawiające życie stoczniowców (autorzy: Robert Pepliński i Elżbieta Szczodrowska-Peplińska). Na płaskorzeźbach daty 1956, 1970, 1980 i 1981, na jednej fragment wiersza Czesława Miłosza pt. „Który skrzywdziłeś”. Na pomniku widnieje też cytat z psalmu 29.
Stan zachowania
Dobry
Okoliczności odsłonięcia pomnika
Budowę monumentu umożliwiło podpisanie porozumień sierpniowych (31 VIII 1980). 1 IX 1980 roku powstał Społeczny Komitet Budowy Pomnika, na czele którego stał Henryk Lenarciak; 17 IX 1980 zaakceptowano lokalizację, a w X 1980 wybrano projekt autorstwa rzeźbiarzy: Bogdana Pietruszki, Elżbiety Szczodrowskiej-Peplińskiej, Roberta Peplińskiego, wspieranych przez architekta Wiesława Szyślaka. Małą architekturę w otoczeniu pomnika zaprojektowali Wojciech Mokwiński i Jacek Krenz. 16 X 1980 roku Społeczny Komitet Budowy Pomnika zwrócił się z prośbą do Czesława Miłosza o napisanie utworu poetyckiego, który w formie powiększonego rękopisu byłby stałym elementem kompozycji pomnika. Poeta zaproponował odwołanie się do wersetu 11 z Psalmu 29 w swoim przekładzie. Pomnik był budowany z datków społecznych. Niezbędne arkusze stali dostarczyła Huta Batory w Chorzowie. W obróbkę pomnikowych elementów zaangażowali się bezpłatnie i po godzinach pracy stoczniowcy. Uroczyste odsłonięcie odbyło się 16 XII 1980 roku, w 10 rocznicę masakry. Wzięły w nim udział delegacje "S" z całej Polski. Przybyli też przedstawiciele władz - Henryk Jabłoński, przewodniczący Rady Państwa i partii - I sekretarz PZPR w Gdańsku Tadeusz Fiszbach. Episkopat Polski reprezentował bp Bronisław Dąbrowski, a NSZZ „Solidarność” Lech Wałęsa. W trakcie ceremonii premierowo wykonano Lacrimosę według kompozycji Krzysztofa Pendereckiego. Odsłonięcia pomnika dokonali przedstawiciele rodzin zabitych stoczniowców: Jan Łopata, Ewa Ostrowska, Janina Tarczewska, Lech Widerlik i Tadeusz Nastały, który przeciął biało-czerwoną szarfę. Lech Wałęsa rozpalił znicz umieszczony na cokole i wygłosił przemówienie.
Późniejsza historia
Po 13 XII 1981 pomnik był ważnym miejscem pamięci, dla działającej w podziemiu „S”. Przed monumentem pamięć o poległych stoczniowcach honorowali m.in.: papież Jan Paweł II, prezydenci USA Ronald Reagan i George Bush senior, kanclerz Niemiec Gerhard Schröder, prezydent Niemiec Richard von Weizsäcker, premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher i wielu innych. W latach 1999–2000 pomnik otrzymał iluminację.
Współczesne znaczenie
Pomnik Poległych Stoczniowców 1970 r. jest jednym z najważniejszych pomników postawionych w Polsce po 1945 r. Jest miejscem zebrań i hołdów odwiedzających Gdańsk prezydentów, monarchów, szefów rządów. Obecny w przewodnikach po mieście, usytuowany wn centrum miasta w pobliżu Stoczni Gdańskiej i (od niedawna) siedziby Europejskiego Centrum Solidarności, stanowi obowiązkowy punkt większości wycieczek po mieście. W rocznicę wydarzeń związanych z historią Grudnia 1970 r. i NSZZ „Solidarność” odbywają się tu ważne uroczystości państwowe lub lokalne.
Położenie
Galeria zdjęć
Gdańsk, pomorskie.
Polska ,80-863
