Położenie względem otoczenia

Pomnik stoi naprzeciwko kompleksu budynków Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.  

Tekst inskrypcji

Napis na pomniku głównym:

TOBIE OJCZYZNO – ARMIA KRAJOWA

Tablica informacyjna na głazie: POMNIK ARMII KRAJOWEJ / I POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO / ZREALIZOWANY W 1999 ROKU / PRZEZ KOMITET BUDOWLANY W SKŁADZIE: / lista 45 osób w dwóch kolumnach / PROJEKT ARCHITEKTONICZNY PROF. ARCH. JERZY STANISZKIS / KONSTRUKCJA INŻ. EUGENIUSZ KUREK / DOKUMENTACJA ARCHITEKTONICZNA: ANDRZEJ BULANDA I WŁODZIMEIRZ MUCHA / BUDOWA: MPB INSBUD S.A., PBiUT GRANIT SP. Z O.O. / OJCIEC ŚWIĘTY JAN PAWEŁ II / 11 CZERWCA 1999 R. / DOKONAL AKTU POŚWIĘCENIA MONUMENTU

Napisy wokół pomnika: 1939-1945 / DELEGATURY RZĄDU / I OKRĘGI ARMII KRAJOWEJ / POMORZE / POZNAŃ / ŁÓDŹ / ŚLĄSK / WARSZAWA / KIELCE-RADOM / LUBLIN / KRAKÓW / BIAŁYSTOK / LWÓW / NOWOGRÓDEK / POLESIE / TARNOPOL / WILNO / WOŁYŃ / STANISŁAWÓW (układ nazw miejscowości przypomina ich położenie na mapie)

Napis na tablicy wmurowanej w podłoże: DNIA 11 CZERWCA 1999 ROKU / OJCIEC ŚWIĘTY JAN PAWEŁ II / Z TEGO MIEJSCA POŚWIĘCIŁ / POMNIK ARMII KRAJOWEJ / I POLSKIEGO PAŃSTWA / PODZIEMNEGO

Napisy na pomniku z prostopadłościanów:

- strona frontowa, lewa ściana: PREZYDENT / RZECZYPOSPOLITEJ / 1939 - 1947 / WŁADYSŁAW RACZKIEWICZ / PREZES / RADY MINISTRÓW RP / 1939 - 1943 / WŁADYSŁAW SIKORSKI / 1943 - 1944 / STANISŁAW MIKOŁAJCZYK / 1944 - 1947 / TOMASZ ARCISZEWSKI

- strona frontowa, środkowa ściana: ŻOŁNIERZOM / I / PRACOWNIKOM / CYWILNYM / POLSKIEGO / PAŃSTWA / PODZIEMNEGO / 1939–1945 / NARÓD strona frontowa, prawa ściana: NACZELNY WÓDZ / 1939 / MARSZAŁEK EDWARD ŚMIGŁY-RYDZ / 1939–1943 / GEN. BRONI WŁADYSŁAW SIKORSKI / 1943–1944 GEN BRONI KAZIMIERZ SOSNKOWSKI / 1945 / GEN. DYW. WŁADYSŁAW ANDERS / 1944/1945–1946 / GEN. DYW. TADEUSZ BÓR KOMOROWSKI

- od strony ul. Matejki, góra: BÓG HONOR OJCZYZNA

- od strony ul. J. Matejki, lewa ściana: DELEGATURA / RZĄDU RP NA KRAJ / 1940–1942 / CYRYL RATAJSKI „WARTSKI” / 1942–1943 / JAN PISKAŁKIEWICZ „WERNIC” / 1943–1945 / JAN STANISŁAW JANKOWSKI „SOBOL” / 1945 / STEFAN KORBONSKI „NOWAK” / KRAJOWA / RADA MINISTRÓW

- od strony ul. J. Matejki, środkowa ściana: 1939 / 1945

- od strony ul. J. Matejki, prawa ściana: RADA GŁÓWNA / OBRONY NARODOWEJ / POLITYCZNY KOMITET / POROZUMIEWAWCZY / KRAJOWA / REPREZENTACJA / POLITYCZNA / RADA JEDNOŚCI / NARODOWEJ / 1944–1945 / KAZIMIERZ PUŻAK „SERET” / 1945 / JERZY BRAUN „ROGOWSKI”

- od strony ul. Wiejskiej, lewa ściana: ”W OBLICZU BOGA / WSZECHOMOGĄCEGO / I NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY / KRÓLOWEJ KORONY POLSKIEJ… / PRZYSIĘGAM BYĆ WIERNYM / OJCZYŹNIE MEJ, / RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ, / STAĆ NIEUGIĘCIE / NA STRAŻY JEJ HONORU / I O ZWYZWOLENIE JEJ Z NIEWOLI / WALCZYĆ ZE WSZYSTKICH SIŁ / AŻ DO OFIARY MOJEGO ŻYCIA…” / FRAGMENT / PRZYSIĘGI ŻOŁNIERZY / ARMII KRAJOWEJ 1942

- od strony ul. Wiejskiej, środkowa ściana: POLSKA WALCZĄCA / BIERNY OPÓR, INFORMACJA / PROPAGANDA, / PRASA I WYDAWNICTWA, / KOLPORTAŻ, WYWIAD, KONTRWYWIAD, / LEGALIZACJA I TECHNIKA, / SĄDOWNICTWO, SZKOLNICTWO, / KULTURA, ADMINISTRACJA, / PRODUKCJA ŚRODKÓW WALKI, / ŁĄCZNOŚĆ, KURIERZY, / WOJSKOWA SŁUŹBA KOBIET, / SŁUŻBA DUSZPASTERKSA I SANITARNA, / MAŁY SABOTAŻ, SABOTAŻ, / SPADACHRONIARZE-CICHOCIEMNI, / DYWERSJA, PARTYZANTKA, / AKCJA „BURZA”, / POWSTANIE WARSZAWSKIE.

- od strony ul. Wiejskiej, prawa ściana: ŻOŁNIERZE ARMII KRAJOWEJ! / DAJĘ WAM OSTATNI ROZKAZ. / DALSZĄ SWĄ PRACĘ / I DZIAŁALNOŚĆ PROWADŹCIE / W DUCHU ODZYSKANIA PEŁNEJ / NIEPODLEGŁOŚCI PAŃSTWA / POLSKIEGO… / STARAJCIE SIĘ BYĆ / PRZEWODNIKAMI NARODU / I REALIZATORAMI / NIEPODLEGŁEGO PAŃSTWA / POLSKIEGO. W TYM DZIAŁANIU / KAŻDY Z WAS MUSI BYĆ DLA / SIEBIE DOWÓDCĄ.” / GEN. BRYG. LEOPOLD OKULICKI / KOMENDANT SIŁ ZBROJNYCH / W KRAJU / DOWÓDCA ARMII KRAJOWEJ / 19 STYCZNIA 1943

- od strony pomnika głównego, lewa ściana: SZP / SŁUŻBA ZWYCIĘSTWU / POLSKI / 1939 / GEN. BRYG. / MICHAŁ KARASZEWICZ TOKARZEWSKI / „TORWID” / ZWZ / ZWIĄZEK WALKI ZBROJNEJ / 1939 – 1940 / GEN. BRONI KAZIMIERZ SOSNKOWSKI / „GODZIEMBA” / 1940 – 1942 / GEN. BRYG. STEFAN ROWECKI / „GROT” - od strony pomnika głównego, środkowa ściana: AK / ARMII KRAJOWEJ / 1942-1943 / GEN. BRYG. STEFAN ROWECKI / „GROT” / 1943-1944 / GEN. DYW. TADEUSZ KOMOROWSKI / „BÓR“ / 1944-1945 / GEN. BRYG. LEOPOLD OKULICKI / „NIEDŹWIADEK”

- od strony pomnika głównego, prawa ściana: „NIE” / 1944 / PŁK DYPL. AUGUST EMIL FIELDORF / „NIL” / 1944 / GEN. BRYG. LEOPOLD OKULICKI / „KOBRA” / 1945 / PŁK DYPL. JAN RZEPECKI / „ŚLUSARCZYK” / DELEGATURA SIŁ / ZBROJNYCH NA KRAJ / 1945 / PŁK DYPL. JAN RZEPECKI / „ŚLUSARCZYK” / WIN / WOLNOŚĆ / I NIEZAWISŁOŚĆ

Ogólny opis

Pomnik ma postać abstrakcyjnej konstrukcji przestrzenno-architektonicznej. Składa się z: obelisku żelbetowej konstrukcji o wysokości 32 m, obłożonego płytami z włoskiego granitu w kolorze jasnoszarym („Bianco cristal”); głazu z tablicą marmurową (91 x 105 cm); płyty w podłożu (150 x 100 cm), pomnika z prostopadłościanów betonowych (ok. 3 m wysokości).  Na półkolistym bastionie znalazły się nazwy wszystkich instytucji Polskiego Państwa Podziemnego, nazwiska przywódców, nazwy okręgów Armii Krajowej i Delegatury Rządu RP. Założenie oświetlają reflektory zamontowane w podłożu.

Stan zachowania

Dobry

Okoliczności odsłonięcia pomnika

1 września 1939 r. Polska została zaatakowana przez III Rzeszę, a 17 września przez działający w porozumieniu z nią ZSRS. Wobec przeważających sił przeciwników Wojsko Polskie zostało pokonane, Polska jednak oficjalnie nie skapitulowała. Na terenach okupowanych 27 września 1939 r. powstały tajne struktury państwa polskiego, podległe Rządowi RP na uchodźstwie. Polskie Państwo Podziemne dysponowało zakonspirowanymi siłami zbrojnymi - Armią Krajową. Działało do 1 VII 1945 r. Po II wojnie światowej, kiedy Polska znalazła się  w sowieckiej strefie wpływów, działacze podziemia poddani zostali represjom i inwigilacji, a obraz PPP i AK był fałszowany przez komunistyczną propagandę. Odpowiednie upamiętnienie PPP stało się możliwe po upadku komunizmu. Starania o wzniesienie pomnika zapoczątkował apel powstańca warszawskiego, cichociemnego Stefana Bałuka „Do wszystkich obywateli polskich” zamieszczony w 1989 r. w „Gazecie Wyborczej”. W 1990 powstał Komitetu Budowy Pomnika Mauzoleum Armii Krajowej. Na jego zlecenie w 1993 i 1997 r. odbyły się konkursy na projekt pomnika ogłoszone przez Stowarzyszenie Architektów Polskich. Ich wyniki nie były jednak dla kombatantów satysfakcjonujące. Ostatecznie zwyciężył projekt architekta Jerzego Staniszkisa. Po rozstrzygnięciu kontrowersji co do lokalizacji, kamień węgielny wmurowano 2 sierpnia 1994 r. (dzień po 50. rocznicy Powstania Warszawskiego). Lokalizacja pomnika w pobliżu Sejmu miała symbolizować ciągłość państwa polskiego, którego najważniejsze instytucje działały mimo warunków okupacyjnych. Budowa pomnika została w znacznym stopniu sfinansowana ze składek byłych żołnierzy Armii Krajowej z kraju i zza granicy. 10 czerwca 1999 r. pomnik został uroczyście odsłonięty przez marszałka Sejmu Macieja Płażyńskiego. Uroczystość poprzedziła msza św. odprawiana przez Prymasa Polski kardynała Józefa Glempa. Dzień później pomnik poświęcił papież Jan Paweł II.

Późniejsza historia

Od chwili odsłonięcia pod pomnikiem odbywały się uroczystości związane z obchodami rocznic wybuchu Powstania Warszawskiego (największej operacji militarnej Armii Krajowej) - 1 sierpnia, a od 1998 r. także ustanowiony w tymże roku przez Sejm RP Dzień Podziemnego Państwa Polskiego - 27 września. W 2017 r. pomnik został poddany renowacji i zrewitalizowano jego otoczenie.  

Współczesne znaczenie

Pomnik odgrywa istotną rolę jednego z punktów ww. centralnych uroczystości rocznicowych. Biorą w nich udział przedstawiciele władz państwa i Warszawy, wojska, kombatanci, harcerze, mieszkańcy.

Publikacje, źródła, linki

http://www.art.srodmiescie.warszawa.pl/files/1649262104/pomnik.pdf;

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Armii_Krajowej_i_

Polskiego_Państwa_Podziemnego_w_Warszawie;

https://www.polskieradio.pl/78/1227/Artykul/1673406,Warszawa-77-rocznica-utworzenia-Polskiego-Panstwa-Podziemnego

https://www.um.warszawa.pl/aktualnosci/remont-pomnika-polskiego-pa-stwa-podziemnego-i-armii-krajowej

http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,22254527,pomnik-ak-za-plotem-to-nie-metoda-na-remont-znana-z-prl.html