Położenie względem otoczenia

Pomnik znajduje się nieopodal parku miejskiego przy ul. Staszica w Jaśle, obok budynku sądu.

Tekst inskrypcji

"Bóg Honor Ojczyzna / w hołdzie Żołnierzom Armii Krajowej"

"AK Obwód Jasło / placówki Brzostek, Dębowiec, Jasło, Jodłowa, Kołaczyce, Osiek, Skołszyn, Tarnowiec, Żmigród"

"W tym miejscu stał gmach sądu okręgowego i wiezienia wybudowany w 1889 r. zburzony wraz z całym miastem przez hitlerowców w roku 1944. Żołnierze Armii Krajowej ppor Zenon Sobota "Korczak" d-ca akcji, ppor Zbigniew Cerkowniak "Boruta", plut pchr Stanisław Kostka "Dąbrowa", plut Józef Okwieka "Trójka", harcerz Stanisław Magura "Paw" nocą 5 sierpnia 1943 r. opanowali wiezienie i uwolnili 66 więźniów politycznych. W hołdzie Bohaterom 1989 Jaślanie"

"Społeczeństwo Ziemi Jasielskiej. Grudzień 2001”

"Tu umieszczono akt erekcyjny 6 urn z ziemią z miejsc walk i straceń"

Ogólny opis

Pomnik z piaskowca ma kształt łuku, który symbolizuje bramę więzienia. W świetle bramy znajduje się więzienna krata, której górną cześć wyłamuje wylatujący orzeł w koronie orzeł, wykonany z brązu. W dolnej części kraty umieszczono Znak Polski Walczącej. Z prawej strony pomnika umieszczono tablicę z 1989 r.

Stan zachowania

Dobry

Okoliczności odsłonięcia pomnika

W czasie II wojny światowej Jasło znalazło się pod okupacją niemiecką. W nocy 5 na 6 VIII 1943 r. miejscowy oddział Armii Krajowej (sił zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego) przeprowadziło akcję uwolnienia z jasielskiego wiezienia 66 więźniów politycznych i 120 innych. Tzw. akcja "Pensjonat" jest uważana za jedną z najbardziej brawurowych i najlepiej wykonanych akcji AK w skali całego kraju. Konsekwencją tego była zmiana na stanowisku szefa gestapo i niemieckiego naczelnika więzienia w Jaśle. Budynek sądu z 1889 r., w którym znajdowało się więzienie, został, podobnie jak 97 % miasta, zostało zniszczone w 1944 r. przez wycofujących się przed Armią Czerwoną Niemców. W 1989 r. akcja uwolnienia więźniów została upamiętniona tablicą (obecnie wmurowaną w pomnik). 9 XII 2001 r., w 6. rocznicę złożenia na jasielskim Starym Cmentarzu prochów zmarłego w USA dowódcy Obwodu ZWZ – AK podpułkownika Józefa Modrzejewskiego ps. „Lis”, w rejonie dawnej bramy więziennej odsłonięto pomnik poświęcony akcji "Pensjonat". Pomnik, postawiony z inicjatywy społeczeństwa jasielskiego, zaprojektował architekt Andrzej Gawlewicz, orła wykonał artysta rzeźbiarz Bogdan Samborski, a kratę artysta – kowal Maciej Dubiel. W pomniku umieszczono akt erekcyjny oraz urny z ziemią z miejsc walk żołnierzy Obwodu ZWZ – AK Jasło i miejsc straceń, w tym z cmentarza w lesie Zarzyckim oraz  książkę poświęconą akcji „Rozkaz zdobyć więzienie”, której współautorem jest jedyny żyjący do dziś i mieszkający w Krakowie płk Stanisław Dąbrowa – Kostka, w czasie akcji kapral podchorąży ps. „Dąbrowa”. Wśród osób uczestniczących  w odsłonięciu i poświęceniu pomnika były m.in.: rodziny uczestników akcji, w tym córka dowódcy.

Późniejsza historia

Od chwili odsłonięcia pomnik stał się miejscem patriotycznych uroczystości rocznicowych i akowskich z udziałem władza miasta, kombatantów i mieszkańców.

Współczesne znaczenie

Pomnik nadal odgrywa istotną rolę jako miejsce lokalnych uroczystości patriotycznych. Od 2013 r. w rocznice akcji "Pensjonat" spod pomnika startuje Jasielski Marsz Wolności im. Płk. Stanisława Dąbrowy-Kostki ku czci bohaterów i ofiar tej akcji. Organizatorami marszu są: Miasto Jasło, Stowarzyszenie Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego oraz Komenda Hufca ZHP w Jaśle. Marsz odbywa się pod patronatem Burmistrza Miasta Jasła. Uczestnicy marszu, w tym m.in. harcerze, przechodzą szlakiem ucieczki uwolnionych przez AK więźniów, z Jasła w kierunku Żółkowa.

Publikacje, źródła, linki

http://jasloiregion.pl/2016/04/pomnik-znany-nieznany/

http://jasloiregion.pl/wp-content/uploads/2011/10/pomniki.pdf

https://dzieje.pl/aktualnosci/75-lat-temu-rozbito-wiezienie-w-jasle

http://www.terazjaslo.pl/2019/08/odbyl-sie-vii-jasielski-marsz-wolnosci/