Położenie względem otoczenia

Pomnik usytuowano na przejściu pieszym pomiędzy ulicami M. Skłodowskiej-Curie a Akademicką, pośród budynków mieszkalnych.

Tekst inskrypcji

Napis na rzeźbie (dół tarczy): /POLSKIM SIŁOM ZBROJNYM NA ZACHODZIE /

Napis na 5 tablicach - front cokołu: POLSKA/ MARYNARKA/ WOJENNA/ MORZA I OCEANY CA-/ ŁEJ KULI ZIEMSKIEJ// SAMODZIELNA/ BRYGADA/ STRZELCÓW/ PODHALAŃSKICH/ NARWIK// DRUGI KORPUS/ POLSKI/ MONTE CASSINO/ ANCONA, LINIA GOTÓW/ BOLONIA/ 3 DYW. STRZELCÓW KARPACKICH/ 5 KRESOWA DYWIZJA PIECHOTY/ 2 WARSZAWSKA DYW. PANCERNA/ 7 DYWIZJA PIECHOTY I ZGRUPO-/ WANIE ARTYLERII ARMIJNEJ// POLSKIE/ SIŁY/ POWIETRZNE/ ANGLIA FRANCJA/ NIEMCY POLSKA// DRUGA DYWIZ-/ JA STRZELCÓW/ PIESZYCH/ ALZACJA //

Napis na 5 tablicach z tyłu cokołu: SAMODZIELNA/ BRYGADA SPA-/ DOCHRONOWA/ ARNHEM// PIERWSZA/ DYWIZJA/ PANCERNA/ FALAISE/ BREDA/ WILHEIMSHAFEN// SAMODZIELNA BRY-/ GADA STRZELCÓW/ KARPACKICH/ TOBRUK/ EL GAZALA// PIERWSZA/ DYWIZJA/ GRENADIERÓW/ LOTARYNGIA// SAMODZIELNA/ KOMPANIA/ KOMANDOSÓW/ MONTE CASSINO, ANCONA/ AGUGLIANO/

Napis na tablicy - boczna ściana cokołu, po lewej stronie: POMNIK ZOSTAŁ WZNIE-/ SIONY STARANIEM:/ • TOWARZYSZY BRONI/ • SPOŁECZEŃSTWA BIAŁO-/ STOCCZYZNY/ • KONGRESU POLAKÓW W/ SZWECJI/ • POLONII ŚWIATA/ • PŁASKORZEŹBY GENERAŁÓW UFUNDOWAŁ MAREK/ TROKENHEIM/ BIAŁYSTOK 3 MAJA 1991/ PROJEKT I REALIZACJA ART. RZEŹB. J. GRYGORCZUK//

Ogólny opis

Rzeźba wykonana z blachy miedzianej przedstawia polskiego orła wojskowego, ze wzniesionymi skrzydłami, obróconego w prawą stronę, trzymającego w szponach Tarczę Amazonek. W rogach tarczy umieszczono płaskorzeźbione portrety polskich generałów: z lewej strony Władysława Andersa, z prawej - Władysława Sikorskiego, w dolnej części - inskrypcję. Rzeźbę umieszczono na wydłużonym cokole z kostki granitowej, o formie wyprofilowanego łuku złożonego z pięciu stopni, z wklęsłymi ścianami bocznymi. W środkowy stopień cokołu, po lewej stronie, wmurowano żelazny znicz. Na cokole znajduje się dziesięć tablic inskrypcyjnych. W lewym górnym rogu każdej z nich znajduje się płaskorzeźbiona odznaka opisanej formacji wojskowej.

Stan zachowania

Dobry

Okoliczności odsłonięcia pomnika

Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie były formacjami regularnego wojska stanowiącymi część Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, organizowanymi na emigracji w latach II wojny światowej u boku sojuszników zachodnich: Francji i Wielkiej Brytanii. Składały się z wojsk lądowych, Polskich Sił Powietrznych i Polskiej Marynarki Wojennej. W propagandzie PRL rola PSZ na Zachodzie była pomniejszana i zakłamywana, a Naczelny Wódz gen. Władysław Anders - atakowany. Pomnik upamiętniający czyn zbrojny PSZ na Zachodzie powstał w Białymstoku z inicjatywy kombatanta Eugeniusza Kalinowskiego oraz ks. prałata płk Czesława Kulikowskiego (1907-1996) - więźnia sowieckiego obozu w Kozielsku, potem kapelana armii generała Andersa. Starania o jego budowę rozpoczęto w 1986 r. jednak uroczyste odsłonięcie odbyło się już po upadku komunizmu, w 1991 r. w święto narodowe 3 maja. Pomnik zaprojektował i wykonał białostocki artysta rzeźbiarz Jerzy Grygorczuk. Obiekt został ufundowany ze składek ponad 400 osób, m.in. towarzyszy broni, społeczeństwa Białostocczyzny, członków Kongresu Polaków w Szwecji oraz przedsiębiorców. Płaskorzeźby portretów generałów ufundował białostoczanin Marek Trokenheim, sekretarz ww. Kongresu.

Późniejsza historia

W 2019 r. na wniosek organizacji kombatanckiej - Krajowego Związku Byłych Żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie - Rada Miasta Białystok zmieniła nazwę placu, na którym stoi pomnik, na Plac Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.  Poprzednia nazwa, upamiętniająca działacza lokalnego solidarnościowego podziemia Zbigniewa Simoniuka, zyskała inną lokalizację.

Współczesne znaczenie

Pomnik odgrywa rolę jako miejsce lokalnych uroczystości patriotycznych organizowanych z okazji kolejnych rocznic bitwy o Monte Cassino (toczonej przez wojska alianckie, w tym 2 Korpus Polski pod dowództwem gen. Władysława Andersa, przeciwko Niemcom w 1944 r.). W uroczystości udział biorą przedstawiciele wojska, służb mundurowych, środowisk kombatanckich, duchowieństwa, władz oraz młodzieży.

Publikacje, źródła, linki

https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/wystawa-upamietniajaca-bialostockich-kapelanow-wojskowych-w-stulecie-niepodleglosci;

https://poranny.pl/bialystok-rocznica-zwycieskiej-bitwy-o-monte-cassino/ar/10018444;

https://bialystok.ipn.gov.pl/pl1/aktualnosci/71332,75-rocznica-zwycieskiej-bitwy-o-Monte-Cassino-Bialystok-17-maja-2019.html;

https://ddb24.pl/artykul/w-bialymstoku-bedziemy/612824