Położenie względem otoczenia

Pomnik stoi na skwerze w sąsiedztwie kościoła św. Katarzyny na Starym Mieście w Wilnie.

Tekst inskrypcji

1819-1872 Stanisławowi Moniuszce ‒ Wilno ‒ MCMXXII

Ogólny opis

Niewielkie popiersie kompozytora umieszczone jest na czarnym marmurowym cokole. Cokół ozdobiono lirą.

Stan zachowania

Zrekonstruowany

Okoliczności odsłonięcia pomnika

Moniuszko pochodził z Mińszczyzny (obecnie Białoruś). Tworzył muzykę ku pokrzepieniu serc Polaków zniewolonych przez zaborców. Z Wilnem związany był w latach 1836‒1858. Pracował jako organista, nauczyciel muzyki i dyrygent w Teatrze Wileńskim. Tu skomponował wiele swoich utworów. Inicjatorem postawienia pomnika z okazji 50. rocznicy śmierci kompozytora były władze Wilna i malarz Ferdynand Ruszczyc. Odsłonięto go 19 IX 1922 r. w obecności tłumów Wilnian. Autorem był prawdopodobnie artysta-rzeźbiarz Bolesław Bałzukiewicz (choć wskazuje się także Bolesława Syrewicza). Popiersie posadowiono na cokole pomnika Puszkina, który stał wcześniej w innej części miasta. Popiersie poety zdemontowano w 1915 i wywieziono do Rosji przez wycofujące się przed armią niemiecką wojska rosyjskie. Pomnik powstał ze składek mieszkańców Wilna i, jako zbyt mało okazały, miał być tymczasowy. Był pierwszym tego typu pomnikiem w mieście po ponad 100-letnim okresie niewoli oraz pomnikiem kompozytora na terenie II RP.

Późniejsza historia

Po włączeniu Wilna do ZSRS po II wojnie światowej ślady polskości miasta były niszczone. Pomnik był kilkakrotnie dewastowany. W latach 70. ściągnięto i zniszczono popiersie. W 1989r. monument został odnowiony, jednak skwer, na którym stał pozostał zaniedbany. Stał się obiektem aktów chuligańskich. Uszkodzone elementy (popiersie kompozytora i skradziona lira z cokołu) zostały odtworzone, jednak głowa nie jest oryginalna. Z czasem otoczenie uporządkowano.

Współczesne znaczenie

W 2019 r. przypadła 200. rocznica urodzin Moniuszki. W czasie obchodów rocznicy, objętej patronatem przez UNESCO, podkreślano, że kompozytor łączy 3 narody: polski, litewski i białoruski. Zwracano także uwagę na wagę osoby kompozytora dla kulturowego dziedzictwa Wilna. Z okazji rocznicy pomnik kompozytora został uroczyście włączony do interaktywnego projektu "Mówiące pomniki". Zainteresowani przechodnie mogą za pośrednictwem telefonów komórkowych zapoznać się z ważnymi postaciami historycznymi i fikcyjnymi. Udźwiękowiony pomnik, głosem litewskiego dyrygenta Donatasa Katkusa, "opowiada" o swoim życiu i pracy w Wilnie. Z inicjatywy Ambasady RP oraz Instytutu Polskiego w Wilnie opowieści tej można posłuchać także po polsku. Turyści mogą także wybrać wersję angielską. W ramach obchodów przy pomniku władze Wilna z Instytutem Polskim organizowały przy pomniku "happeningi urodzinowe", które miały przybliżyć młodzieży na Litwie postać i twórczość mało znanego im kompozytora. Obiekt jest obecny w przewodnikach turystycznych po Wilnie.

Publikacje, źródła, linki

https://polonika.pl/polonik-tygodnia/pomnik-stanislawa-moniuszki-w-wilnie

https://www.polskieradio.pl/399/7979/Artykul/2346278,Wilno-pomnik-Stanislawa-Moniuszki-przemowil-po-polsku

http://l24.lt/pl/kultura-pl/item/281261-stanislaw-moniuszko-brylant-zakopany-w-niemuzykalnym-wilnie

http://www.wilnoteka.lt/artykul/pomniki-stanislawa-moniuszki-i-vytautasa-kernagisa-przemowia

http://www.tygodnik.lt/201230/bliska4.html

https://belsat.eu/pl/news/happening-urodzinowa-czapeczka-dla-stanislawa-moniuszki-w-wilnie/