Położenie względem otoczenia

Pomnik Stacha Konwy stoi na obrzeżu Lasu Jednaczewskiego w pobliżu Łomży. Od strony tego miasta do pomnika prowadzi przez łąki ul. Grobla Jednaczewska. Do monumentu można trafić leśną drogą wiodącą zachodnim skrajem rezerwatu „Rycerski Kierz”, gdzie prawdopodobnie pochowano Konwę. W dniu 15 sierpnia 2001 r. odsłonięto tam pamiątkowy nagrobek.

Tekst inskrypcji

Tu spoczywa bohater kurpiowski, Stach Konwa, zginął śmiercią chwalebną w r. 1733.

Ogólny opis

Pomnik został wykonany z pnia kilkusetletniej sosny bartnej. Wieńczy go drewniany, czterospadowy, spiczasty daszek z zielonymi dachówkami, zakończony iglicą. Poniżej znajduje się wnęka, w której wyrzeźbiono ludową figurkę Chrystusa Frasobliwego. Między wnęką z Chrystusem a inskrypcją umieszczoną na wyciętym w kształcie prostokąta zagłębieniu widać głęboko wyryty krzyż. Pomnik ustawiono na podeście z okazałych polnych kamieni zalanych cementem. Od frontu znajdują się dwa stopnie różnej wielkości. Wygląd monumentu idealnie wpisuje się w leśne otoczenie. Niestety szpecą go podpisy wandali.

Stan zachowania

Zrekonstruowany

Okoliczności odsłonięcia pomnika

Inicjatorem postawienia pomnika w Lesie Jednaczewskim, gdzie prawdopodobnie zabito Konwę, był badacz Kurpiowszczyzny, twórca Muzeum Kurpiowskiego – Adam Chętnik. Przyczynił się on również do rozpowszechnienia informacji o Konwie za sprawą swoich publikacji. Na okoliczność odsłonięcia pomnika wydał broszurę pt. „Stach Konwa, wielki patriota Ziemi Łomżyńskiej, pogromca Szwedów, Sasów i Moskali”. Spore znaczenie miało też to, iż przed I wojną światową pamięć o Konwie pielęgnowano w Łomży. Tamtejsze Stronnictwo Narodowe wykorzystywało jego legendę w działalności wychowawczej, kładąc nacisk na zasługi Kurpiów w walkach w obronie polskiej niepodległości. Środki na budowę pomnika zebrano za pośrednictwem lokalnego pisma „Gość Puszczański”, wydawanego przez Chętnika w Nowogrodzie. Autorem projektu monumentu został architekt Rudolf Macura, pochodzący z Ostrołęki. Wykonali go majstrowie nowogrodzcy. Uroczystego odsłonięcia dokonano 25 czerwca 1922 r. w obecność posłów na Sejm Jana Zamorskiego, Jana Załuski i Adama Mieczkowskiego. Z tej okazji proboszcz parafii Kuzie, ks. Piotr Krysiak odprawił mszę, a uroczyste przemówienie wygłosił Chętnik. O znaczeniu patriotycznej uroczystości najlepiej świadczy fakt, iż przybyli na nią nie tylko Kurpie z okolic Jednaczewa, ale też ok. 10 tys. mieszkańców powiatów: łomżyńskiego, ostrołęckiego, kolneńskiego i przasnyskiego.

Późniejsza historia

Po odsłonięciu pomnika ustalono, że będzie on odwiedzany przez oficjalne delegacje każdego roku w czerwcu „w pierwszą niedzielę po św. Janie”. Pomnik Konwy stał się także jednym z przystanków dla wycieczek organizowanych przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Prezesem Oddziału Kurpiowskiego PTK w Nowogrodzie był Adam Chętnik. Pomnik został zniszczony przez Niemców w 1939 r. ale pamięć o bohaterze nie zniknęła. Oddziały partyzanckie, walczące na Kurpiach podczas II wojny światowej, przyjmowały imię Stacha Konwy, a niektórzy partyzanci przyjmowali pseudonim „Konwa”. W 1965 r. wykonano replikę pomnika, którą umiejscowiono w kurpiowskim skansenie w Nowogrodzie. W tym samym czasie ustawiono również zrekonstruowany pomnik w miejscu oryginału – w Lesie Jednaczewskim. W połowie lat 90. Jego cokół z sosny spalili wandale. Nowy postawili członkowie Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej. Na ten cel wiceprezesowi Towarzystwa Wawrzyńcowi Kłosińskiemu wielką barć przekazali leśniczy z Jednaczewa. Towarzystwo własnymi staraniami zrekonstruowało nadpalony pomnik. Niestety obecnie znów on niszczeje i jest dewastowany przez wandali.

Współczesne znaczenie

Pomnik Stacha Konwy odegrał istotną rolę w kształtowaniu i podtrzymywaniu pamięci o legendarnym, kurpiowskim bohaterze. W lokalnej świadomości społecznej Stach Konwa  funkcjonuje jako dzielny przywódca z ludu, patriota walczący z najeźdźcą. Równolegle w pamięci Kurpiów zapisał się, jako obrońca chłopów, walczący z pańszczyzną. O pomniku można znaleźć wzmiankę w przewodnikach turystycznych po Podlasiu - jako miejsce warte zobaczenia.

Publikacje, źródła, linki

http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/6007,jednaczewo-stach-konwa.html

https://pl.wikipedia.org/wiki/Stach_Konwa

http://600.lomza.pl/2018/02/21/konwa-stach/

http://bialystok.tvp.pl/4175367/pomnik-stacha-konwy

https://www.portalwrona.com/single-post/2016/08/26/Kurpie-i-Stach-Konwa