Położenie względem otoczenia

Pomnik usytuowany jest przy ul. Zamkowej, u podnóża Góry Zamkowej, na tle zamku książęcego, niedaleko mostu granicznego.

Tekst inskrypcji

„Wyszliście na zwycięstwa zew, wy – śląskiej ziemi pancerz nasz, polskiego ludu łzy i krew, wy – śląska straż” – Jan Łysek

Napis na cokole: Legionistom Ślązakom poległym za Polskę (dodany w 2008 po ponownym odsłonięciu)

Ogólny opis

Pomnik wykonany z brązu i granitu przedstawia Nike cieszyńską o wys. 2 m i 15 cm, umieszczoną na wysokim postumencie. Ludowy strój cieszyński, w który jest ubrana, oraz bujne, długie włosy wyglądają jakby powiewały na wietrze. W prawej, uniesionej w bok ręce trzyma szablę, lewa natomiast wzniesiona jest w górę. Na cokole umieszczono tablicę upamiętniającą i przedstawiającą atak piechoty pod dowództwem por. Jana Łyska oraz jego wiersz. Na szesnastu kartuszach umiejscowionych dokoła cokołu znalazły się nazwy miejscowości na Kresach Wschodnich, gdzie walczył Legion Śląski. Cztery kartusze poświęcono polskim żołnierzom, którzy polegli podczas wojny polsko-czechosłowackiej w latach 1919-1920. Znalazły się tam nazwy miejscowości Śląska Cieszyńskiego, w których stoczono ważniejsze potyczki z Czechami podczas tego konfliktu: Bystrzyca, Karwina, Bogumin i Skoczów.

Stan zachowania

Zrekonstruowany

Okoliczności odsłonięcia pomnika

Na początku lat 30. w Cieszynie powstała koncepcja wzniesienia pomnika upamiętniającego ochotników z Ziemi Cieszyńskiej walczących w Legionach. Jednak autor projektu monumentu prof. Jan Raszka (ochotnik legionista), uznał, iż powinien on być poświęcony nie tylko legionistom, ale też uczestnikom powstań śląskich oraz poległym podczas walk z wojskami Czechosłowackimi o Zaolzie. Ostatecznie prof. Raszka zaprojektował Śląską Nike. W 20. rocznicę wymarszu z Cieszyna Legionu Śląskiego 28 października 1934 r. pomnik odsłonił wojewoda śląski Michał Grażyński. Uczynił to w obecności weteranów z Legionu Śląskiego, przedstawicieli instytucji państwowych i ok. 15 tys. widzów. Tego samego dnia ul. Głęboka, przy której stanął postument, została przemianowana na ul. Legionów. Od tego momentu Pomnik Ku Czci Legionistów Poległych Za Polskę stał się kluczowym miejscem pamięci w Cieszynie. Przy nim urządzano obchody wszystkich ważniejszych rocznic państwowych. Wagę tego faktu zauważyli Niemcy. Pomnik zburzono już 1 września 1939 r., natychmiast po zajęciu Cieszyna przez wojska III Rzeszy.

Późniejsza historia

Po zburzeniu Śląskiej Nike na jej miejscu postawiono donicę z agawą. Jednak metalowe elementy pomnika i kartusze udało się ukryć polskim harcerzom. Odnaleziono je po wojnie, podczas rozbiórki domu przy ul. Przykopa 20. Trafiły one do harcerskiej Izby Tradycji. Natomiast na miejscu Śląskiej Nike komunistyczne władze postawiły „Pomnik wdzięczności Armii Czerwonej”. Został on rozebrany w 1989 r. Miejsce długi czas stało puste, aż władze miejskie zaczęły rozważać pomysł postawienia na skwerze fontanny. To zmobilizowało pasjonatów historii do założenia w marcu 2003 r. Komitetu Odbudowy Pomnika Legionistów Śląskich. Jego przewodniczącym został Zbigniew Cichomski. Komitetowi udało się zaprosić do swego składu córkę prof. Raszki – Danutę Bielecką oraz zebrać sumę potrzebną na odbudowę postumentu. Mieszkańcy Cieszyna w formie datków przekazali na ten cel 90 tys. zł. Rekonstrukcji figury dokonał cieszyński rzeźbiarz prof. Jan Herma. Gdy prace trwały, w październiku 2005 r. z przedstawicielami Komitetu spotkał się konsul generalny Czech w Katowicach – Josef Byrtus. Próbował on nakłonić polską stronę do rezygnacji z umieszczenia na cokole czterech ocalonych przez harcerzy kartuszy, dedykowanych poległym w wojnie polsko-czechosłowackiej 1919-1920. Prośbę tą odrzucono. Odsłonięcia zrekonstruowanej Śląskiej Nike, której odlew wykonały Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych, nastąpiło 7 czerwca 2008 r. Pomnik szybko odzyskał znaczenie kluczowego miejsca pamięci w Cieszynie.

Współczesne znaczenie

Zarówno do 1939 r., jak i po rekonstrukcji od 2008 r. Pomnik Ku Czci Legionistów Poległych Za Polskę jest bardzo ważnym miejscem zbiorowej pamięci dla mieszkańców Cieszyna. Uroczystości rocznicowe, związane z odzyskaniem przez Polskę niepodległości, powstaniami śląskimi oraz innymi ważnymi wydarzeniami z przeszłości, są organizowane pod Śląską Nike. Również to, że postument zyskał sobie kilka potocznych nazw, takich jak „cieszyńska Nike” lub po prostu „Ślązaczka” (ze względu na ludowy strój cieszyński, w który ubrana jest kobieca postać na pomniku), świadczy, iż jest on rozpoznawalnym symbolem dla mieszkańców całego regionu. Stał się on też atrakcją turystyczną, opisywaną we wszystkich przewodnikach dotyczących miasta Cieszyn.

Publikacje, źródła, linki

https://pl.wikipedia.org/wiki/Nike_cieszy%C5%84ska

http://cieszyn.naszemiasto.pl/archiwum/po-74-latach-pomnik-poswiecony-legionistom-znowu-zostal,1713544,art,t,id,tm.html

https://polska-org.pl/7234474,Cieszyn,Pomnik_Ku_Czci_Legionistow_Slaskich_Poleglych_za_Polske.html

https://fotopolska.eu/Pomnik_ku_czci_legionistow_slaskich_poleglych_za_Polske_Legionis

http://missjonash.blox.pl/2014/01/Cieszynska-Nike.html

http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/41379,cieszyn-pomnik-poleglych-legionistow.html