Położenie względem otoczenia

Pomnik znajduje się w centralnym punkcie poobozowej przestrzeni Birkenau, przy końcu „drogi śmierci”.

Tekst inskrypcji

Niechaj na wieki będzie krzykiem rozpaczy i przestrogą dla ludzkości to miejsce, w którym hitlerowcy wymordowali około półtora miliona mężczyzn, kobiet i dzieci, głównie Żydów z różnych krajów Europy, Auschwitz-Birkenau - 1940-1945 [w 23 językach].

Ogólny opis

Pomnik ma oszędną formę, w zamyśle jego twórców pełnić ma jedynie rolę uzupełniającą dla obozu, który w sam w sobie jest pomnikiem i miejscem pamięci. Monument składa się ze spiętrzonych kamiennych bloków (rozłożonych na długości ok. 100 m.), nad którymi dominuje jeden wyższy blok o wys. ok. 4-5 m. Na tym bloku znajduje się odwrócony trójkąt przypominający odznaki noszone przez więźniów obozu. Na brukowanej platformie przed pomnikiem umieszczonych zostało 23 tablice z brązu z tą samą inskrypcją, w różnych językach

Stan zachowania

Dobry, Zniszczony

Okoliczności odsłonięcia pomnika

KL Auschwitz-Birkenau był największym z obozów koncentracyjnych i ośrodków zagłady utworzonych przez nazistowskie Niemcy. Szacuje się, że życie straciło tam ok. 1,1 mln. ludzi, z czego zdecydowaną większość stanowili Żydzi (ok. 960 tys.). Inicjatywa zbudowania pomnika na terenie obozu Birkenau powstała w latach 50. W 1957 r. Międzynarodowy Komitet Oświęcimski, który tworzyli byli więźniowie obozu ogłosił konkurs na projekt pomnika. Podstawowym założeniem było to, aby przyszły monument nie zaburzał rezerwowatego charakteru przestrzeni obozu. Ostatecznie wykonanie pomnika zlecono włoskiemu rzeźbiarzowi Pietro Cascelli. Uroczystość odsłonięcia monumentu zgromadziła 16 kwietnia 1967 r. 200 tys. osób. Wśród nich był ówczesny premier PRL i były więzień Auschwitz Józef Cyrankiewicz oraz sowiecki generał Wasylij Pietrenko, jeden z dowódców oddziałów Armii Czerwonej, która 27 stycznia 1945 r. wyzwoliła obóz.

Późniejsza historia

Pomnik, jak i samo zachowanie obozu w nienaruszonym stanie, miało być świadectwem okrucieństwa i zbrodniczego charakteru działań Niemiec w czasie wojny. Wymowa pomnika, który był wyrazem prowadzonej w czasach PRL polityki historycznej, zmierzała jednak do polonizacji czy też internacjonalizacji kwestii ofiar. Żydzi mieli być tylko jedną z wielu grup etnicznych mordowanych w obozie, spośród których najczęściej w pierwszej kolejności wymieniano Polaków. Znamienne jest to, że w pierwotnej wersji inskrypcje mówiły ogólnie o ofiarach, nie wspominając, że byli to głównie Żydzi. Ani nazwa ani też sama rzeźba w żaden sposób nie wskazują na pochodzenie etniczne zdecydowanej większości ofiar.

Współczesne znaczenie

Obecnie pomnik odwiedzany jest przez liczne grupy z całego świata. Przed pomnikiem rokrocznie odbywa się też główna ceremonia Marszu Żywych. W jego trakcie młodzi Żydzi z całego świata i ich rówieśnicy z Polski oddają hołd ofiarom Zagłady. Pod pomnikiem odbywają się także uroczystości w Międzynarodowy Dzień Pamięci o Holokauście (27 stycznia – data wyzwolenia obozu). Biorą w nich udział m.in. delegacje władz krajowych oraz głowy innych państw. Pomnik jest też miejscem przed którym hołd ofiarom składają światowi przywódcy odwiedzający obóz. Pomnik odwiedzili także trzej kolejni papieże: Jan Paweł II, Benedykt XVI oraz Franciszek. Obecnie inskrypcje umieszczone na płytach informują, że ofiarami byli głównie Żydzi. Niemniej uroczystości są wykorzystywane przez polskich polityków do podkreślania, że to Niemcy byli sprawcami Holocaustu oraz przypominania tych Polaków, którzy ratowali Żydów. Ma to znaczenie w kontekście toczącego się sporu historycznego o udział Polaków w mordowaniu Żydów w czasie II wojny światowej oraz pojawiającego się na Zachodzie określenia „polskie obozy zagłady”.

Publikacje, źródła, linki

https://archiwum-obieg.u-jazdowski.pl/teksty/17949

Dziennik Polski, 18 IV 1967, nr 90 http://mbc.malopolska.pl/dlibra/publication?id=16984

https://dzieje.pl/aktualnosci/rocznica-odsloniecia-miedzynarodowego-pomnika-ofiar-obozu-auschwitz

https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/uroczystosc-73-rocznicy-wyzwolenia-niemieckiego-obozu-auschwitz,810043.html